Formoni një ekip prej 5 bashkëmoshatarë, përshkruani sfidën në lidhje me dëmet nga ndotja e ajrit dhe aplikoni për shpërblim prej 120.000 denarë për zbatimin e zgjidhjes inovative në kuadër të programit UPSHIFT.
UPSHIFT është program për inovacion social i bazuar në adresimin e nevojave të shkollave dhe komunitetit lokal për ballafaqim me ndryshimet klimatike dhe mbrojtjen e mjedisit jetësor.
PËR KË DEDIKUAR THIRRJA?
Thirrja është e hapur për të gjithë nxënësit e shkollave mesme të moshës 14 deri në 19 vjeç që janë pjesë e shkollave të mesme publike në vendin tonë.
Duke u regjistruar në këtë program, nxënësit e shkollave të mesme do të përfitojnë:
Mundësi për të marrë pjesë në një ngjarje tre-ditore UPSHIFT Bootcamp për zhvillimin e inovacioneve
Aftësitë dhe kompetencat për hartimin e inovacione sociale dhe zgjidhje ekologjike
Zbatimi praktik i aftësive në realizimin e një inovacioni social
Lidhje më e fortë dhe përgjegjësi ndaj komunitetit lokal dhe qytetarëve
Mbështetje nga mentorë dhe ekspertë dhe buxhet prej 120.000,00 denarë, të zbatojnë iniciativë sociale
Përvojë në gara me ekipe të tjera të përbëra nga bashkëmoshatarët e tyre
Certifikata për pjesëmarrje në proces.
ÇFARË DUHET TË BËNI?
KRIJONI NJË EKIP PREJ 5 NXËNËS
Ekipet mund të përbëhen nga nxënës nga shkolla të mesme të ndryshme, për sa kohë që shkollat janë nga i njëjti qytet.
Secili ekip duhet të përbëhet nga 5 anëtarë, prej të cilëve më së shumti 3 anëtarë mund të jenë të të njëjtës gjini. Ekipet inkurajohen fuqimisht të përfshijnë nxënës nga grupet e margjinalizuara (nxënës nga familje në rrezik social, nxënës me aftësi të kufizuara, etj.)
Dy ose më shumë ekipe nga e njëjta shkollë ose qytet mund të aplikojnë vetëm nëse të gjithë anëtarët e ekipit janë të ndryshëm.
ZGJIDHNI NJË SFIDË NË LIDHJE ME EFEKTET E DËMSHME TË AJRIT TË NDOTUR
Programi ka për qëllim zgjidhjen dhe tejkalimin e sfidave që lidhen me ajrin e ndotur ose që lindin si pasojë e dëmshme e ajrit të ndotur.
Është detyra juaj si ekip të njihni dhe të zgjidhni një sfidë që dëshironi të zgjidhni me inovacionin tuaj social që synon ajrin e ndotur dhe pasojat e tij. Sfida drejt së cilës do të synoni inovacionin tuaj social mund të targetojë:
- Rrezikimi i shëndetit të njeriut – Ndotja e ajrit ka efekte negative të vërtetuara, mbi shëndetin e njeriut, duke kontribuar në sëmundjet e frymëmarrjes dhe kardiovaskulare, ndër problemet të tjera shëndetësore. Fëmijët janë veçanërisht të rrezikuar ndaj efekteve të ajrit të ndotur – për dallim nga të rriturit, fëmijët janë më të ekspozuar ndaj ajrit të ndotur sepse marrin frymë dy herë më shpejt dhe shpesh nga goja, duke thithur më shumë ndotës. Për shkak se janë më të vegjël në shtat, fëmijët janë më afër tokës ku akumulohen ndotësit. Fëmijët janë më të rrezikuar fiziologjikisht ndaj ndotjes së ajrit sesa të rriturit, sepse truri, mushkëritë dhe organet e tjera janë të ekspozuar ndaj inflamacionit dhe dëmtimit gjatë një periudhe të zhvillimit të shpejtë në fëmijëri.
- Çrregullimi i ekosistemit – Ndotja e ajrit mund të ketë efekte negative mbi ekosistemet duke prekur speciet bimore dhe shtazore. Ndryshimet në cilësinë e ajrit mund të ndikojnë në shëndetin dhe shpërndarjen e bimësisë, të prishin zinxhirët ushqimorë dhe të ndikojnë në biodiversitetin.
- Ndikimin e ajrit të ndotur mbi ndryshimet klimatike – Disa ndotës të ajrit, siç janë gazrat serrë si dioksidi i karbonit (CO2) dhe metani (CH4), kontribuojnë në ndryshimin e klimës duke bllokuar nxehtësinë në atmosferë. Kjo çon në ngrohjen globale, modelet e ndryshuara të motit dhe ndikimet e tjera të lidhura me klimën.
- Ndotja e ujit si pasojë e ajrit të ndotur – Disa ndotës të ajrit mund të depozitohen në trupat ujorë përmes depozitimit atmosferik. Për shembull, emetimet e merkurit mund të vendosen në ujë, që rezulton ekosistemet ujore të kontaminohen me merkur. Kjo mund të ketë efekte negative mbi jetën ujore dhe mund të përbëjë rrezik për shëndetin e njeriut përmes konsumit të peshqve të kontaminuar. Përveç kësaj, ndotja e ajrit mund të kontribuojë në rritjen e aciditetit të lumenjve dhe liqeneve, gjë që ndikon negativisht në jetën ujore.
- Kontaminimi i tokës nga ajri i ndotur – Substancat e dëmshme nga ajri i ndotur gjithashtu mund të shtresohen në tokë, duke ndikuar në përbërjen dhe pjellorinë e saj. Metalet e rënda, të tilla si plumbi dhe kadmiumi, mund të depozitohen nga ajri dhe të grumbullohen në tokë, duke paraqitur rrezik për shëndetin e bimëve dhe të njeriut.
- Ndikimi në dhe nga sektori i energjisë – Ndotja e ajrit mund të zvogëlojë efikasitetin e burimeve të ripërtëritshme të energjisë, siç janë panelet diellore dhe turbinat me erë, dhe si rezultat, një pjesë më e vogël e energjisë do të vijë nga burime të pastra. Nga ana tjetër, përdorimi i qymyrit për të prodhuar energji elektrike dhe djegia e biomasës që përdoret në sektorin e energjisë për ngrohjen e familjeve dhe ndërtesave publike ndikon negativisht në cilësinë e ajrit. Lëshimi i gazrave serrë nga prodhimi i energjisë kontribuon në ndryshimin e klimës, duke ndikuar në infrastrukturën dhe burimet energjetike.
- Pasojat ekonomike nga ndotja e ajrit – Ndotja e ajrit çon gjithashtu në pasoja ekonomike, përkatësisht shpenzime më të larta për mbrojtje shëndetësore dhe trajtimin e popullsisë nga sëmundjet e shkaktuara nga ndotja e ajrit, ulja e produktivitetit të punëtorëve dhe industrive, rritja e shpenzimeve për pastrimin dhe mirëmbajtjen e mjedisit jetësor, ulja e potencialit për turizëm, ulja e rendimenteve bujqësore, etj. Këto pasoja mund të rëndojnë ekonomitë dhe të zvogëlojnë shfrytëzimin e potencialit ekonomik.
ZHVILLIMONI PROPOZIM ZGJIDHJE NË FORMËN E INOVACIONIT SOCIAL QË SYNON ZGJIDHJEN E SFIDËS
Bazuar në sfidën e përzgjedhur dhe të përcaktuar, zhvilloni një ide të inovacionit social që do të synonte tejkalimin e sfidës. Gjatë zhvillimit të idesë për inovacion social, sigurohuni që ajo vërtetë do të ketë një ndikim drejt zgjidhjes së sfidës që keni zgjedhur.
Inovacioni social nënkupton zhvillimin e zgjidhjeve të reja që nuk kanë ekzistuar më parë, për të zgjidhur një problem social, në rastin e sfidave që lidhen me ajrin.
Shembull: Nxënës në shkollën e tyre kanë vërejtur se shkolla po harxhonte ujin e pijshëm për ujitjen e sipërfaqes së oborrit. Nxënësit propozuan ndërtimin e një sistemi që do të mblidhte ujin e shiut, që do të ruhej në një kontejner të veçantë dhe do të përdorej për ujitje.
Si pjesë e kësaj thirrjeje, ne jemi duke kërkuar për ide inovative sociale që:
- Janë të natyrës teknike dhe nënkuptojnë përdorimin e teknologjisë, mekanikës dhe/ose të energjisë elektrike;
- Kanë karakter edukativ të destinuar për nxënësit, pra mund të shërbejnë si mjete mësimore;
- Parashikon përfshirjen e studentëve të tjerë, përveç atyre të përfshirë në ekip, gjatë realizimit dhe pas përfundimit të realizimit të inovacionit;
- Ato mund të zbatohen brenda 3 muajve dhe të zbatohen plotësisht ose bëhen nga studentët.
PLOTËSONI FORMULARIN E APLIKIMIT PËR PJESËMARRJE
Pasi të keni formuar ekipin, keni zgjedhur dhe zhvilluar një sfidë dhe pasi të keni krijuar një ide për inovacionin social, plotësoni formularin e aplikimit në dispozicion në LINKUN E MËPOSHTËM jo më vonë se 17.03.2024 në bazë të të cilit do të kryhet procesi i përzgjedhjes së ekipeve që do të marrin pjesë në program.
Nga aplikacionet e mbërritura, do të përzgjidhen 10 finalistë në bazë të kritereve si më poshtë:
1. Urgjenca– maksimumi 10 pikë
- Sa e madhe është urgjenca për mbështetje për sfidën/problemin e paraqitur në kuadër të shkollës?
Ju inkurajojmë të hulumtoni dhe përfshini të dhëna për urgjencën e zgjidhjes së problemit dhe se si kjo ndikon negativisht tek ju.
2. Shkalla e ndikimit – maksimumi 10 pikë
- Çfarë ndikimi dhe dallimi mund të bëjë në kuadër të shkollës nëse zgjidhet sfida/problemi?
- Në çfarë mase zgjidhja ka karakter edukativ dhe a parashikon përfshirjen e nxënësve të tjerë?
3. Inovacioni dhe realizueshmëria e zgjidhjes– maksimumi 20 pikë
- Sa inovative është zgjidhja dhe a mund të zbatohet për 120.000 denarë brenda 3 muajve?
- A është zgjidhja e natyrës teknike dhe nënkupton përdorimin e teknologjisë, mekanikës dhe/ose energjisë elektrike?
NGA ÇFARË PËRBËHET PROGRAMI
FAZA 1 – Përzgjedhja e 10 finalistëve në bazë të aplikimeve të pranuara (18-21 MARS)
Nga numri total i aplikimeve të pranuara, do të përzgjidhen 10 finalistë të cilët do të jenë pjesë e UPSHIFT Bootcamp. Në vetë Bootcamp, të 10 ekipet do të krijojnë zgjidhje që do t’i paraqesin një komisioni prej 3 anëtarësh. Në fund do të përzgjidhen 5 fitues.
FAZA 2 – Punëtori online për përgatitjen e 10 finalistëve (26 MARS)
Punëtoria do të jetë një hyrje në të gjithë metodologjinë e të menduarit të dizajnit dhe secili ekip do të shtjellojë më tej sfidën e tij.
FAZA 3-UpShift Air Bootcamp për 10 finalistë (04-06 PRILL, Strugë)
Përmes metodologjisë Design Thinking, gjatë ngjarjes tre-ditore, 10 finalistët e përzgjedhur do të zhvillojnë idetë e tyre në zgjidhje përfundimtare/inovacione sociale, me ndihmën e mentorëve të caktuar. Në ngjarjen prezantohen të gjitha zgjidhjet dhe përzgjidhen 5 zgjidhje fituese, të cilat për zbatimin e zgjidhjes shpërblehen me 120.000 denarë.
FAZA 4 – Promovimi dhe aktivitete në komunitet (PRILL)
5 ekipet fituese marrin pjesë në një trajnim njëditor për avokim dhe për sigurimin e mbështetjes shtesë dhe mjeteve financiare nga komuniteti për zbatimin e iniciativës, bazuar në qasjen crowdfunding.
FAZA 5 – Zbatimi i iniciativave sociale (PRILL-QERSHOR)
Me ndihmën e një mentori të caktuar, 5 ekipet zbatojnë zgjidhjen e konceptuar dhe krijojnë një plan për zhvillimin e mëtejshëm të iniciativës sociale.
PSE PIKËRISHT SFIDAT QË KANË TË BËJNË ME AJRIN?
Në 10 vitet e fundit, situata e cilësisë së ajrit në të gjithë vendin është bërë veçanërisht shqetësuese. Veçanërisht shqetësuese janë muajt nga nëntori deri në mars, kur qytetet maqedonase renditen rregullisht në 10 qytetet më të ndotura në Evropë.
Ka hulumtime dhe studime të ndryshme për këtë temë nga Ministria e Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor, Qyteti i Shkupit dhe institucione të tjera përkatëse.
Sipas tyre, industria është ndotësi më i madh në Maqedoninë e Veriut, sipas një raporti të përgatitur për pesëmbëdhjetë vende nga pesëmbëdhjetë institucione supreme të revizionit nga Evropa në bashkëpunim me Gjykatën Evropiane të Revizorëve.
Studimi i fundit i bërë në vend është nga viti 2021 dhe është i përqendruar në qytetin e Shkupit. Thotë se 30% e ndotjes në qytet është nga familjet. I gjithë studimi është në dispozicion në LINKUN e mëposhtëm.
Studimi i fundit i bërë nga institucionet në nivel kombëtar është nga viti 2016, ku familjet me 46.62% dhe industria me 37.2% janë ndotësit më të mëdhenj.
Ndajmë disa publikime, hulumtime dhe linqe që mund t’i përdorni si frymëzim për të përshkruar problemet dhe sfidat tuaja:
- Ndikimi i ndotjes së ajrit mbi shëndetin e njeriut – informacione nga Ministria e Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor;
- Breathless beginnings: the alarming impact of air pollution on children in Europe and Central Asia (Raporti i UNICEF-it për ndikimin e ndotjes së ajrit tek fëmijët, vetëm në gjuhën angleze);
- Raport për cilësinë e ajrit në Republikën e Maqedonisë për periudhën 2005-2015;
- Plani për ajër të pastër i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut;
- Shumica e komunave në Maqedoninë e Veriut kanë detyrim ligjor të zhvillojnë një Plan për përmirësimin e cilësisë së ajrit ambiental. Si shembull, ndajmë Planet e Komunës së Gostivarit dhe Komunës së Kavadarit. Ju inkurajojmë të hulumtoni nëse komuna juaj ka një Plan të tillë;
- Ndotja e ajrit dhe pasojat lidhur me shëndetin në Novaci, Maqedonia e Veriut;
- Ndotja e ajrit në vendet e Ballkanit Perëndimor (në gjuhën angleze).
RRETH PROGRAMIT
UPSHIFT është program për inovacion social i bazuar në adresimin e nevojave të shkollave të mesme dhe komunitetit lokal në fushën e ndryshimeve klimatike dhe mbrojtjes së mjedisit jetësor.
Programi përfshin të rinjtë në proceset sociale duke u dhënë atyre udhëheqje në drejtim të identifikimit të problemeve në komunitetin e tyre, dhe më pas së bashku me komunitetin krijon zgjidhje, shërbime ose produkte që adresojnë ato probleme. Ky “dizajn i përqendruar në përdoruesin” dhe mësimi i sipërmarrësisë u lejon të rinjve të zhvillojnë të menduarit kritik dhe të fitojnë aftësi, që mund të zbatohen në të gjitha fushat e jetës.
Programi UPSHIFT zbatohet nga Shoqata e Liderëve për Edukim, Aktivizëm dhe Zhvillim (LEAD) në kuadër të projektit “UPSHIFT-ers for air quality” që zbatohet nga UNICEF me mbështetje financiare nga Suedia dhe Fondi për Inovacion dhe Zhvillim Teknologjik i Republikës së Maqedonisë së Veriut.
